Tirkeş Nedir? Tirkeş Nasıl Takılır?

Tirkeş nedir?

Tirkeş ok kılıfı, ok çantasıdır. Tarihte yaylar için her zaman bir çanta görülmezken, oklar için genellikle hep bir çanta bulunurdu. Farsça’dan gelmektedir; tir ok, keş çekmek demektir. Böylece tirkeş, ok çekmeliği, ok çantası olarak kullanılmaktadır. Ancak bazı kaynaklarda hem yay hem de ok çantası için tirkeş kullanıldığı gibi, aynı durum sadak kelimesi için de geçerlidir. 

İlginç Bilgi: Geleneksel okçulukta sadak kelimesi sadece yay kılıfına denirken, klasik kanatlı okçulukta sadak sadece ok kılıfı için söylenmektedir. Tarih ilerledikçe acaba neden ok kılıfı tirkeş sözcüğü yerine sadakla anılır olmuştur? 

Savaş oklarına tirkeş oku denmesi, ok kabına sonradan oturmuş bir ayrım olarak tirkeş denildiğinin bir göstergesidir. Önceleri kaynaklar tarandığında ok kabına "kiş”, yay kabına da "kurman” denildiği görülüyordu. Aynı zamanda savaş okçuluğunun da son bulmasıyla deri ve ağaçtan ok kapları daha öne çıkmıştır. Deriden kaplı olanlara kubur, ağaçtan yapılanlara kandil denirdi. Kubur kelimesinin başka dillerle oldukça ilişkili olduğu gözlemlenmektedir.

İlginç Bilgi: İngilizce tirkeşe "quiver” denmektedir. Kökekinde kokur kelimesinin Hunlardan geçme olduğu düşünülmektedir. Bu kelime Ana Almanca’da (Proto-Cermence) kukur diye anılmaktaydı. Kubur kelimesiyle benzerliği dikkatinizden kaçmamış olmalı. 

Fotoğraf: Metal İşlemeli Deri Tirkeş

Tirkeş ve sadak bir zaman sonra okçunun ayrılmaz aksesuarlarından olmuştur.

Tirkeş nasıl takılır?

Tirkeş, geleneksel okçulukta birçok kültürde farklı kullanımlara sahne olmaktadır. Geleneksel Türk Okçuluğunda sporcu çileyi hangi eliyle geriyorsa, o elle oku çeker ve gezlerdi. Dolayısıyla tirkeş de o tarafına takılırdı. Genellikle hep sağlak okçular resmedildiğinden tirkeşin bel hizasında, okçunun sağında durduğunu görürüz. Tirkeş, kemer veya benzeri bir bel kuşağına iki noktadan asılmak suretiyle takılır. Genellikle tirkeşin arka yüzünün kenarından ve ortasından çıkan iki askılık bulunmaktadır. Asıldığında tirkeşten çıkan oklar öne değil arkaya doğru bakmaktadır. Bazı tirkeşlerin önünde bulunan ufak göze de farklı tipte oklar konulabilirdi.

Fotoğraf: Tirkeşini sağına takmış olan bir sipahi

Sadak ise sağlak bir okçu için tirkeşin aksi yönüne, yani sola takılmaktadır. Aşağıdaki fotoğrafta Sultan 2. Murat'ın kabak atışında solunda kaldığı için sadağını, kendisinin sağında, minyatürde arkada kalan tirkeşini görebilmekteyiz.

Fotoğraf: Sadak solda, atış yapan Sultan 2. Murat

Sırttan tirkeşle ilgili bugünlerde talep olsa da bu aslen bir Türk okçuluğu geleneği değildir. Hatta çoğu kavimde de böyle bir yaklaşım bulunmamaktadır. Sırttan ok çekmek hem rahat değildir, hem de hareket halindeyken birçok probleme gebedir. Hollywood efsanesi olarak görülen sırttan tirkeş, anlatımlarda ve çizimlerde asla görülmemektedir.